Bir zamanlar; ÜÇ AYLAR VE RAMAZAN AYININ ERZURUM´DA İDRAKİ

Recep, Şaban ve Ramazan ayına bilindiği gibi uc aylar denir. Bu ayda doğan

cocuklara genellikle bu ayların isimleri verilir. Erzurumlunun yapısında itikat

sağlamlılığı vardır. Erzurum´un devamlı icki icenleri dahi, uc aylara girildiğinde

ickiyi bırakırlar. Ara sıra buna uymayıp, ickili olanlar, mahallenin yaşlı

buyuğunu gorduklerinde saklanırlar veya ayağı kalkarak başlarını one doğru

eğerek, kabahatli olduklarını icten kabulle, boynunu bukerek, ozurlerini belirtirler.

Buyuğun gecmesini saygılı bir vaziyette beklerler. Ramazan ayı Erzurum´da

idrak edilmesi cok haz verir.

Ramazan Ayı

? İftar vakti top sesine,

Sahurda calınan davul sesine,

Fecirde okunan Ezan sesine,

Hasret kaldım Erzurum´un?

Şeref Hamamcı

Ramazan ayına girilmeden once evlerde temizlik telaşı bir hafta oncesinden

başlar. Ev tereklerinin susu olan bakır serpoş kapları kalaylatılıp, mis semaverlerini

şallarlar (badem yağını kapların uzerine yun eldivenlerle surulerek

parlatılması). Bu işi faytoncular da, faytonun her iki yanındaki mis lambalarında

uygularlar.

Ramazan ayında Kur´anın kıraat edildiği, teravih namazının kılındığı camilerde

mahalleliler toplanarak, caminin toplu temizliğini Ramazana ayının

başlamasına 4-5 gun kala tamamlarlar.

Camilerin halıları mahalle ceşmesinden veya ceşmeden taşınan su ile caminin

havlusunda yıkarlar. Şamdanlar ?badem yağı? ile, camlar su ile silinir,

ses cihazları elden gecirilir.

Ramazan ayına girilirken, gunluk olarak alınan et, ekmek, pastırma, sebze

haric, bir aylık meyve kurusu ve baklagillerden oluşan Ramazan harcı gorulur.

Bunlar ?Dut, Ekşi Pestil, Tamas (siyah Erik), Kayısı, Kişmiş, Kuşburnu, Erişte,

Pirinc, Kadayıf, Makarna, Hurma, Gullac vs. İftar ve sahur sofrası yemeklerinin

ağırlığı bu harclardan oluşur.

Akşam iftar sofrasının menusu genellikle, zeytinyağlı, sirkeli ?karaturplu,

havuclu, marollu, maydanozlu, domatesli? salata, zeytin, peynir, caşır, pastırma,

hurma ve susamlı pidedir. İftar vaktinde Erzurum kalesinden atılan topla, okunmaya

başlayan ezanla ilk once su, hurma veya zeytinle acılan orucu, aşotulu

ayran corbası, pastırmalı ıspanaklı uzerine yumurta kırılı sığır kıyması, taze

fasulye, ıspanak veya bamya vs sebze yemeği, onun peşine tepsi kadayıf veya

kadayıf dolması takibeder. Bazen bu menuye, yaprak dolması pilav ve hoşaf da

dahil olur. Ramazan ayının baş tacı, somun ekmeğinin yerine cıkarılan yumurtalı

ve susamlı pidedir.

İftar yemeğinin hemen ardından evvelden demlenen semaver veya demlik

cayından bir iki bardak icilerek, teravi namazına giderler. Ramazan ayı gunluk

iftar hazırlığı evin reisi tarafından ikindi vaktinde başlar. Evin gunluk et, pide,

sebze, meyve, pastırmadan ibaret iftar harcı gorulur. Kadayıfı ise bir iki gunluk

alırlar. Ondan sonra ikindi namazına camiye ve namazın ardından verilen

vaazı dinlemeye giderler. Vaaz cıkışı esans satanlardan guzel gulyağılı kokuyu

alanlar veya uzerine şırınga ile sıktıranlar olur.

Esanscı Sıddık Kaygılı Ramazan akşamları uslubuylada hekat (hikaye) anlatırdı.

Akşam iftar saatine bir-iki saat kala vaazın bitmesiyle, fırınlarda pide yaptırmaya,

gerekiyorsa kadayıf dokturup almaya, soğuk pınarlardan su getirmeye

gidilir.

Pide yaptıracak olan kişi, bakkaldan yumurtasını, susamını alır, fırına ekmeğini

yaptırmaya gider. Erzurum´da insanlar Ramazan ayı boyunca genellikle

sahura kadar cay ocaklarında, bahcelerde veya oyunlu kahvehanelerde otururlardı.

(Sabahları ise erken işe gittikleri icin, Ramazan ayı boyunca az alınan uykudan

dolayı, fırında pide yaptırmaya gelenler genellikle fırının sıcaklığı ile suzulmuş

vaziyette pidelerinin yapılmasını beklerler.

Fırınlarda pide yaptırma sıraya bağlıdır. Sıraya girenler, sıralarını beklerler

ve kendi aralarında nukteli sohbetlerine devam ederler. Dışarıdan gelen mustesna

muşteriler haric, hic kimse doğrudan gelip aradan sıraya giremez. Ancak,

yaşlı olan, hasta olan, cami imamı, mahallin oğretmeni, gazi, mulki ve

idari erkanından gelen olduğunda, diğer sırada bekleyenlerden musaade alınarak

sıralarını verirler. Kendi aralarından sıraya ihlal edenler olduğunda, buna

da musaade etmezler.

Pide ustaları isteye gore ayrı pide yaparlardı. Kimisi tırnaklı, kimisi gobekli,

kimisi uzunca tırnaklı yumurtalı ve susamlı pide yaptırırdı ki, onun pidesinin

diğerleriyle karışmaması icin uzerine bir işaret koyarlardı. Muşteriler, sipariş verdikleri

pidelerin karışmasını onlemek icin, kimi pidesinin uzerine para, kimi

ismi yazılı kağıt, kimi kibrit copu vs koyar ve oyle fırına verirler.

Susam ve yumurtaya gore işaret koyanların pidelerinin coğu zaman karıştığından

bazen hır cıkardı. Cunku iftara yakın uykusuzluğun verdiği sabırsızlıkla,

sinirlerin gerilip, kan şekerlerinin duştuğu anlar, ister fırında, ister carşıda

olsun, yapılan alış verişlerde bağırmalara, cağırmalara, dovuşenlere şahit

olunurdu.

Bu hırlara en coğu kadayıf doken dukkanlarda rastlanırdı. Kadayıf icin sıraya

girenler, kadayıf ustasının sulandırılmış ince unu elindeki huninin icine

koyarak kadayıfı dokerken, eğer kadayıfcı cok sesiz kalırsa, yuzde yuz lokantalardan

aldığı siparişi tamamlamaya calıştığı anlaşıldığından, kadayıf bekleyenlerin

tepkisi de kacınılmaz olurdu.

Kadayıfçı, bir iki ?la havle? çeker, kafasını sallar ve sesiz duran muşteriden

başlayarak ona; ?tepsi kadayıf mı, yoksa dolmalık mı?? diye sorar ve ona

gore doker. İşte bu dokumde dahi, ben ondan onceydim, yok sen benden sonraydım,

yok dolmalık kadayıf benimdi, yok senin ki tepsi kadayıfı idi tartışmaları

eksik olmazdı.