BİR ZAMANLAR ERZURUM Bayrama Girilirken. Şerefe, Arefe,(arefelik), Bayram.

Bayrama Girilirken

Şerefe: Arafe gününün öncesidir. Şerefe günü, Arafe günü çocuklara dağıtılacak

olan; ceviz, fındık, iğde, kara kuru uzum, kabuklu yer fıstığı, incir gibi

arifelik denilen kuru yemişleri alır.

Bayram için kolonya, şeker, kahve ve ev halkının tamamına bayramlık giysiler,

bayramda el öpmeye gelen çocuklara verilecek mendillerle, yakın akrabalara

verilecek hediyeler, bayram sabahı yemeklerin on hazırlıkları yapılır. Börek,

baklava, yaprak dolması, etli kuru fasulye, pilav gibi yemeklerin yapılması

teşkil ederdi.

Arefe: Arafe, Şerefeden sonraki gündür. Bayramı iple çeken büyüklü, küçüklü

zengin, yoksulun bayramı bekledikleri son gündür. Gelenek göreneklerimize

göre çocuklar, guruplar halinde ağzı büzgülü bez torbalarıyla arifelik

toplamalarının zevkini tadarlardı Sabahın ilk saatlerinde çocuklar arefelik

toplamaya başlardı. Çocuklar kapıları çalar, kapıyı ablalar veya teyzeler acardı.

Onlar işi bildiği için, önceden hazırladıkları arefeliği getirip, avuçlarıyla torbalara

pay ederlerdi. Bazen şakacı ev sahipleri elindeki arefelik kabını saklar ne

var der, çocukları konuşturur, onların yarım yamalak arefelik istemelerine bayılırlardı.

Çocukların hala, teyze arefeliğimizi verir misin dediklerinde, büyükler

onları sevip, okşar, yanaklarından bir kıt (öpücük) alır, sonra arkasında sakladığı

kaptan, avuçlarını doldurarak torbalara arefelik koyarlardı.

Toplu olarak gezemeyip, tek başına arefelik toplamaya çıkan gezen bazı

çocukların torbalarını kimi zaman yaramaz çocuklardan biri alıp kaçtığı olduğunda,

torbaları kaçırılan çocuklar, içini çeke çeke öyle içten ağlarlardı ki, onu

gören herkesin içi parçalanırdı. Ağlayanların kimisinin sümüğü akmış, kiminin

yüzünde gözyaşlarının iz yaptığı bir çocuğa rastlandığında onu gören büyükler,

Gavurboğan mahallesinde bin bir çeşit kuru yemiş satan ?Münir emi?ye

koşar, yemiş alırlar ve kiriş unundan yapılı kağıt torbayı doldurur, ağlayan çocuğa

arefelik olarak verirlerdi.

Bu ileride oluşacak sevginin ve dışa karşı korunmanın da başlangıcı olurdu.

Bazen de ev kadınları arafalık torbası kaçırılan çocukları, kendi çocukları gibi

sevip, ona yeni arefelik torbası diker ve içini arefelik doldurarak gönüllerini

alırlardı.

 Bazı çocuklar arefelik toplarken, kaybolduklarında aileleri onları aramaya

çıkar; ?Embele eliyle küçük göstererek heç erkek veya kız çocuğu gördünüz

mü? diye sorarlardı. Yaptığı tarifle aranan çocuk er veya geç bulunurdu. Mahallelerin

birbiri ile iç içe girmesiyle oluşturulmuş samimi komşulukların gelişmesiyle,

ailelerinin haberi olmadan muhitinden dışına cıkmış, kayıp çocuk

bulunduğunda, komşular yakınlarına sorarak o çocuğun evini bulup, ailesine

teslim ederlerdi[1].

Arefelik toplayan cocuklar topladığı fındıklarla bilya (misket), bazen eller

arkada tek mi, cift oynarlardı. Bilen, milliği tutandan (avucunda saklama) elindeki

fındık sayısı kadar fındık alır, tutturamayan elindeki sayı kadar fındığını millik

tutana verirdi. Yanı ya yutar (kazanır), yada yuduzurdu (kayıp etme) ama ne

yutanı nede yuduzanı olurdu. Oyun sonunda herkesin fındığı geri verilirdi.

İkindi de ezanın okunmasıyla başlanan mezarlık ziyareti, bayramın son

gunu top atılıncaya kadar devam ederdi. Topla beraber buyukler, hane halkını

alarak, ecdat mezarlarını ziyarete giderler, yanların a aldıkları Kur´an veya

Enamla mezarlıkta Yasini Şerifi ve aşır okurlardı.

 

BİR ZAMANLAR

ERZURUM Bayrama Girilirken.

                                              MÜCAHİT HİMOĞLU

 

Bayramlar[2]

Bayramlar, kırgınlıkların bittiği, dayanışma ve müsamahanın esas olduğu

birlik ve bütünlük mesajının verildiği en önemli günlerdir. Ramazan ve Kurban

bayramında erkekler, arefe akşamından, sabah bayram namaz vaktine kadar

berberlerde traş olur hamama giderler, bayram namazı için sabah namazı

öncesinden camiye giderlerdi. İllere göre belirtilen bayram namazı saatine göre

Bayram namazlarını semt camilerinde kılarlardı.

Bayramlaşma, mahalle camisinde kılınan bayram namazının hemen akabinde

başlar. İlk olarak, bayram namazı kıldıran caminin imamı ile cemaat tek,

tek bayramlaşır, sonra cemaat cami çıkışı, caminin önünde kısa sure kendi aralarında

bayramlaşıp, ardından aile mezarlıklarını ziyaret etmeye başlardı. Mezarlık

ziyaretinin akabinde herkes kendi evine geçer, hane halkı büyükten küçüğe

doğru bayramlaşır, büyükler aldıkları bayram hediyelerini, çoluk çocuk ve torunlarına

hediye ederler, sonra toplu olarak hane halkı bayram yemeğine oturur,

yemeğin peşinden de akrabalar ziyaret edilerek, bayramlaşılırdı. Akabinde

sokakta ve mahalledeki büyükleri ile bayramlaşmalar yapılırdı. Bayramlaşmalar

mübadeleli olarak, akraba, eş, dost tanıdık ve bildik insanların birilerine hanelerinde

yaptıkları ziyaretler tatlı sohbetler içinde geçer, bayram ziyaretlerine

en çok sevinenler çocuklar olurdu.

Çocuklara; bayramlarda elini öptüğü büyükleri, ?sağ olasın yavrum, devletli

olasın? ifadelerini hiç eksik etmeden kullanmaları onların çok hoşuna gider,

onlara yapılan bu övgüler, onları okumaya, büyük adam olmaya teşvik

ederdi. Yani devlette en büyük makamlara gelesin temenni ve duaları, çocuklar

arasında okuma yarışmaları başta olmak üzere, hatta 23 Nisan veya Mahalli

bayramlarda, çocukların kendilerine biçtikleri makamın kıyafetleriyle törenlere

katılmak şeklinde ifadesini bulmuş olurdu.

Çocuklar bayramlaşmaya giderken hazırlanırlar. Erkekse saclarını tarar

üzerine limon suyunu sürerek dondurur, (o zamanın jölesi), kız ise sacını örer,

kurdelelerini takar ve babalarının önceden aldığı bayramlıklarını, ayakkabılarını

giyer bayramlaşmaya giderlerdi. Bayramlaşmaya gelen çocuklara harçlıklar,

hediye olarak mendiller ve bunların yanında çift, çift çikolata verirler ve onlara

şıklıklarından dolayı ?aman efendim ne güzel yakışmış, hele hele amcası veya

dayısı bir bak kocaman adam olmuş? diyerek, yanaklarından öpmeyi ve kucaklarına

basmayı da ihmal etmezler di.